ΛΟΓΟΣ Ζ ΄ « ΤΙ ΒΟΗΘΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΜΑΣ»
Τελούμε, αδελφοί μου τις ημέρες αυτές, τις Παρακλήσεις προς την Παναγία μας, αγωνιζόμενοι να προσευχηθούμε όπως ο Θεός θέλει προς την Μητέρα Του. Η θεάρεστη προσευχή είναι η «αφάνταστος»προσευχή, δηλαδή αυτή που επιτελείται με την καρδιάκαι όχι με την φαντασία μας.
Ας δούμε σήμερα, τί βοηθάει την προσευχή μας να ανέβει στο Θεό. Ποιες είναι οι «κινητήριες δυνάμεις» της προσευχής. Πρώτον, η νηστεία. Σε περιόδους νηστείας η Εκκλησία μας εντείνει τις προσευχητικές και λατρευτικές συνάξεις. Η νηστεία καθαρίζει το σώμα από τοξίνες. Χαλυβδώνει παράλληλα τη θέληση του ανθρώπου, τον κάνει πιο αυτοελεγχόμενο, για τον εξής λόγο: Όπως αντιστεκόμαστε στα αρτήσιμα φαγητά , όσο κι αν πεινάμε η τα ζηλεύουμε, έτσι ασκούμαστε να αντισταθούμε στα πάθη και στα επιβλαβή ένστικτά μας. Τη νηστεία δεν την κάνουμε για κανένα άλλο λόγο πλην ενός. Από αγάπη για το Χριστό μας . Αφού αγαπάμε το Χριστό, κάνουμε και υπακοή στην Εκκλησία που μας προτρέπει να νηστέψουμε. Βεβαίως η νηστεία χρησιμοποιείται και με πιο ευρεία έννοια, δηλαδή η αποχή από το κρέας και τα παράγωγά του. Η λέξη νηστεία βγαίνει από το στερητικό μόριο νη και το ρήμα εσθίω που θα πει τρώγω. Νηστεύω δηλαδή, θα πει: δεν τρώγω. Κάνω τελεία αποχή από τροφή και ποτό. Για του λόγου το αληθές ας σκεφτούμε μια λέξη που χρησιμοποιούμε συχνά: «Νηστικό» δε λέμε αυτόν που τρώει νηστίσιμα φαγητά αλλά αυτόν που δεν έχει φάει τίποτε. Οι περισσότεροι από εμάς καταλαβαίνουμε τη νηστεία μόνο ως αλλαγή των διατροφικών μας συνηθειών. Το να τρώμε μέχρι κορεσμού λαδερό φαγητό. Επειδή όμως για τους εν τω κόσμω δεν είναι εφικτή η τελεία αποχή από τις τροφές, αυστηρή νηστεία είναι το να τρώμε άλαδο φαγητό ή να τρώμε ξηρά τροφή (ψωμι, φρουτα…) μια φορά την ημέρα μετά τις 3 το μεσημέρι, δηλαδή μετά την ένατη ώρα της ημέρας σύμφωνα με το βυζαντινό ωράριο. Το λαδερό φαγητό δεν είναι νηστεία αλλά κατάλυσις, δηλαδή άρση της νηστείας, «κατάλυσις οίνου και ελαίου». Ας μη μας φαίνονται «τραβηγμένα» αυτά. Άλλο να μην μπορούμε για διάφορους λόγους να τα τηρήσουμε και άλλο να τα απορρίπτουμε. Κανείς δεν έχει πεθάνει κάνοντας νηστεία, αντιθέτως τα οφέλη της είναι πολλά. Η δικλείδα ασφαλείας για τη νηστεία είναι να γίνεται κατόπιν «ευλογίας», συζήτησης με τον πνευματικό μας πατέρα και εξομολόγο μας και με το γιατρό μας αν έχουμε πρόβλημα υγείας. Οι ακρότητες πάντα είναι κατακριτέες και οι ατομικές τακτικές, επίσης.
«Φοβερός στους δαίμονες» λέει ένας ύμνος ότι είναι ο άνθρωπος που νηστεύει. Γεμάτος φωτιά που καίει το διάβολο. Και η προσευχή μας «προωθείται» δια της νηστείας, επειδή ταπεινώνεται το σώμα, κάτι που βοηθά και την ψυχή να ταπεινωθεί. Δε ζούμε μόνο με το φαγητό κατά το λόγο του Κυρίου «Ουκ επ‘ άρτω μόνω ζήσεται άνθρωπος» (Ματθ. 4,4). Η νηστεύουσα ψυχή αναζητά το Θεό για να ενωθεί μαζί του. Και ο διάβολος επίσης κάνει τα πάντα για να μας αποτρέψει από αυτή την ένωση. Σε περιόδους νηστείας οι πειρασμοί πολλαπλασιάζονται, μπαίνουν στο μυαλό μας ένα σωρό «επιχειρήματα» προκειμένου να μη νηστέψουμε. Ας γνωρίζουμε ότι νηστεία ονομάζεται από τους Πατέρας πτέρυγα της προσευχής, η οποία μαζί με την ελεημοσύνη ανεβάζει τον άνθρωπο μέχρι του θρόνου του Θεού.
Η νηστεία βοηθάει τον άνθρωπο να κάνει προσευχή με περισσότερη ευκολία, συμφιλιώνει τον άνθρωπο με τον Θεό και βοηθάει πολύ στην κάθαρση της ψυχής, φονεύοντας τις σωματικές ορέξεις και διευκολύνοντας την απόκτηση της Χάριτος του Αγίου Πνεύματος.
Ένα άλλο μέσο που βοηθά την προσευχή μας είναι η αγρυπνία. Δύσκολο, θα πούμε αμέσως. Όντως στον κόσμο δεν είναι εύκολο. Ακόμη και για τις «μικρές» αγρυπνίες που γίνονται στις ενορίες , λέμε: δεν μπορώ, κουράζομαι, νυστάζω…Τι τις θέλει ο παπάς τις αγρυπνίες, καλόγεροι είμαστε… Όμως από αυτή την ευλογημένηκούραση της αγρυπνίας, ανεβαίνει η προσευχή προς το Θεό ως ευώδες θυμίαμα. Η νυκτερινή προσευχή είναι για τις εκλεκτές ψυχές, θέλει πολύ αγάπη και ζήλο Θεού.
Οι μετανοιες , επίσης βοηθάνε την προσευχή. Το λέει και η λέξη, δείχνουν τη μετάνοια της ψυχής. Όχι την ποσότητα της ευλάβειας μας. Στις «μεγαλες μετάνοιες» ή γονυκλισίες, το κεφάλι ακουμπά το έδαφος και μετά επανερχόμαστε σε όρθια στάση. Αυτό συμβολίζει την ταφή και την ανάσταση του Χριστού. Επίσης, την πτώση του ανθρώπου με την αμαρτία και την ανάσταση με τη μετάνοια. Οι «μικρές μετάνοιες» είναι μια βαθειά κλίση της μέσης προς τα εμπρός και το δεξί χέρι ακουμπά το έδαφος. Έχει τον ίδιο συμβολισμό με τη «μεγάλη μετάνοια». «Οι μετάνοιες» γίνονται με το σημείο του σταυρού. Ας δούμε τώρα γιατί κάνουμε το Σταυρό μας , πως μας το εξηγεί ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός. «Πρώτον, όπως η Αγία Τριάδα δοξάζεται στον ουρανό από τους Αγγέλους, έτσι και εσύ να σμίγεις τα τρία σου δάκτυλα του δεξιού χεριού και επειδή δεν μπορείς να ανέβεις στον ουρανό να προσκυνήσεις, βάζεις το χέρι σου στο κεφάλι σου (διότι το κεφάλι σημαίνει τον ουρανό) και λέγεις : «Καθώς οι Άγγελοι δοξάζουν την Αγία Τριάδα στον ουρανό, έτσι και εγώ σαν δούλος του Θεού δοξάζω και προσκυνώ την Αγία Τριάδα, και καθώς τα δάκτυλα είναι τρία, είναι ξεχωριστά, είναι και μαζί, έτσι και η Αγία Τριάδα είναι τρία πρόσωπα, αλλά ένας Θεός. Κατεβάζοντας το χέρι σου στην κοιλιά να λέγεις : Σε προσκυνώ και σε λατρεύω, Κύριε μου, ότι καταδέχτηκες και σαρκώθηκες στην κοιλίαν της Θεοτόκου για τις αμαρτίες μας. Το βάζεις πάλι στο δεξιόν ώμο και λέγεις : Σε παρακαλώ, Θεέ μου, να με συγχωρήσεις και να με βάλεις στα δεξιά σου με τους δικαίους. Βάζοντας το πάλι στον αριστερό ώμο, λέγεις : Σε παρακαλώ, Κύριε μου, μη με βάλεις στα αριστερά με τους αμαρτωλούς. Έπειτα σκύβοντας κάτω στη γη : Σε δοξάζω, Θεέ μου, Σε προσκυνώ και Σε λατρεύω, καθώςεσυ μπήκες στον τάφο, έτσι θα μπω και εγώ. Και όταν σηκώνεσαι όρθιος, φανερώνει την ανάσταση και λέγεις : Σε δοξάζω και Σε προσκυνώ, Κύριε μου, ότι ανέστης εκ νεκρών για να μας χαρίσεις ζωήν αιώνιον. Αυτό σημαίνει ο Σταυρός! Είναι μια συντομη προσευχη».
Εκτός από τις μετάνοιες, μέσο προσευχής είναι και η γονυκλισία δηλαδή το γονάτισμα και η κεφαλοκλισία , όταν σκύβουμε το κεφάλι μας. Στο ναό, όταν μας προτρέπει ο ιερέας ή ο διάκονος: «Τας κεφαλάς ημών τω Κυρίω κλίνωμεν» ή όταν μας θυμιατίζει , χωρίς να κάνουμε το σταυρό μας, σκύβουμε το κεφάλι ευχαριστώντας.
Οι μετάνοιες και οι γονυκλισίες έχουν μεγαλύτερηαξία όταν δεν τις βλέπει κανείς άλλος εκτός από το Θεό, όταν τις κάνουμε και είμαστε μόνοι μας. Σκοπός τους είναι να ταπεινωθεί η ψυχή, όχι να γονατίσει μόνο το σώμα και να ταλαιπωρηθεί. Δεν έχει καμιά αξία ο εξωτερικός τύπος αν δε συνοδεύεται από μια καρδιάσυντετριμμένη και τεταπεινωμένη. Ας το προσέξουμε ιδιαίτερα αυτό.
Επίσης τρία άλλα «βοηθητικά στοιχεία» της προσευχής είναι: Το καντήλι , το θυμίαμα και το κερί :
Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους πρέπει οι Ορθόδοξοι να ανάβουμε το καντήλι όπως για παράδειγμα
για να μάς θυμίζει την ανάγκη για προσευχή,
για να φωτίζει το χώρο και να διώκει το σκότος όπου επικρατούν οι δυνάμεις του διαβόλου,
ότι ο Χριστός είναι το μόνο αληθινό Φώς και η πίστη σε Αυτόν είναι Φώς. Η ζωή μας λοιπόν να είναι φωτεινή.
Επίσης , όπως το καντήλι απαιτεί το δικό μας χέρι για να ανάψει έτσι και η ψυχή απαιτεί το χέρι του Θεού, τη Χάρη Του δηλαδή,
το θέλημά μας να θυσιαστεί
για την αγάπη προς το Θεό. Θυμίαμα
καλείται από τα αρχαία χρόνια το αρωματικό ρετσίνι ή το κόμμι που βγαίνει από τις τομές στον κορμό του δέντρου λίβανος , εξ ου και το όνομα «λιβάνι». Στο σπίτι καλό είναι να προσφέρεται θυμίαμα τακτικά και να συνοδεύεται πάντοτε με κάποια προσευχή. Το θυμίαμα εν πρώτοις συμβολίζει την προσευχή, που ανεβαίνει προς τον θρόνον του Θεού, σύμφωνα με τον ψαλμό: «Κατευθυνθήτω η προσευχή μου ως θυμίαμα ενώπιόν Σου. . .» Είναι η ορμή της ψυχής προς τα άνω. Και ταυτόχρονα συμβολίζει και την ζέουσα επιθυμία μας να γίνει η προσευχή μας δεκτή « εις όσμήν ευωδίας πνευματικής». Το κερί, καθώς καίγεται, φωτίζει το περιβάλλον του. Έτσι και ο συνειδητός χριστιανός, όταν θυσιάζεται για την αγάπη του Θεού, φωτίζει τους συνανθρώπους του και τους δείχνει τον δρόμο της σωτηρίας.
Όταν ο πιστός εισέρχεται στον ναό, πρέπει να ανάβει στο μανουάλι ένα κερί για τους ζώντες κι ένα κερί για τους τεθνεώτες συγγενείς και γνωστούς του. Το άναμμα του κεριού στο ναό η στο σπίτι πάντοτε συνοδεύεται με λόγια προσευχής. Για τους ζώντες θα ζητάμε το έλεος και την προστασία του Θεού, ενώ για τους τεθνεώτες τη θεία ευσπλαχνία και αιώνια σωτηρία τους.
Όλα αυτά που αναφέραμε σήμερα, αδελφοί μου, ας συνοδεύουν τις προσευχές μας και ας τις κάνουν ευάρεστες ενώπιον του Κυρίου και της Θεοτόκου προς την Οποία ας ψάλλουμε ευλαβώς: Νυν πεποιθώς επί την σην κατέφυγον, αντίληψιν κραταιάν, και προς την σην σκέπην, ολοψύχως έδραμον, και γόνυ κλίνω Δέσποινα, και θρηνώ και στενάζω, μη με παρίδης τον άθλιον, των Χριστιανών καταφύγιον. Αμήν!