Στην πραγματικότητα όσο περισσότερα μαθαίνουμε για την αυτογνωσία τόσο σαφέστερο γίνεται ότι όλοι υστερούμε όσον αφορά την αντίληψή μας για τον εαυτό μας και το πώς μας βλέπουν οι άλλοι. Ο Βενιαμίν Φραγκλίνος είχε δίκιο όταν έγραφε: «Υπάρχουν τρία πράγματα που είναι υπερβολικά σκληρά: το ατσάλι, το διαμάντι και το γνώθι σαυτόν». Η ανθρώπινη φύση δεν έχει αλλάξει στα 250 χρόνια που έχουν περάσει από τότε, όμως σήμερα γνωρίζουμε περισσότερα σχετικά με το γιατί και πότε δυσκολευόμαστε να δούμε καθαρά τον εαυτό μας. Αυτό με τη σειρά του υποδηλώνει ότι ίσως υπάρχουν τρόποι για να βελτιώσουμε την αυτογνωσία μας. Ιδού ο οδηγός μας.
ΚΑΝΟΝΑΣ 1ος
Σκεφθείτε ταπεινά
Βλέπετε τον εαυτό σας σαν έναν υπέροχο φίλο, εξαιρετικό μάγειρα, εκπληκτικό τραγουδιστή ή το εξυπνότερο άτομο στο γραφείο σας; Αν ναι, μάλλον έχετε «πλασματική υπεροχή» – η πεποίθηση την οποία τρέφουν πολλοί, τουλάχιστον στη Δύση, ότι είναι πάνω από τον μέσο όρο στα πάντα, από την οδήγηση ως τις επιδόσεις στη δουλειά.
Μελέτες σχετικά με το φαινόμενο αυτό δείχνουν ότι ξεγελιόμαστε σε πολύ μεγάλο βαθμό όταν πρόκειται να κρίνουμε χαρακτηριστικά τα οποία μας ενδιαφέρουν περισσότερο – εκείνα τα οποία θεωρούμε εξαιρετικά επιθυμητά ή εξαιρετικά ανεπιθύμητα. Για παράδειγμα η Σιμίνε Βαζίρε, διευθύντρια του Εργαστηρίου Προσωπικότητας και Αυτογνωσίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Ντέιβις, και η συνάδελφός της Ερικα Κάρλσον διαπίστωσαν ότι οι αναφορές των φοιτητών περί της ευφυΐας τους δεν είχαν σχεδόν καμία σχέση με τα αποτελέσματα των τεστ IQ. Οσοι είχαν υψηλή αυτοεκτίμηση υπερτιμούσαν την εξυπνάδα τους, ενώ όσοι είχαν χαμηλή αυτοεκτίμηση την υποτιμούσαν, γεγονός το οποίο υποδηλώνει πως όταν πρόκειται για τις ιδιότητες τις οποίες συνδέουμε περισσότερο με την αξία του εαυτού μας οι κρίσεις μας βασίζονται περισσότερο στην αυτοπεποίθηση παρά στην αντικειμενικότητα.
Η εξωτερική εμφάνιση, μια άλλη ιδιότητα για την οποία πολλοί ενδιαφερόμαστε, είναι πολύ δύσκολο να κριθεί από το ίδιο το άτομο για τον ίδιο λόγο. «Η ακρίβειά μας δεν είναι μηδενική αλλά είναι κοντά στο μηδέν» λέει η κυρία Βαζίρε.
Η πλασματική υπεροχή μπορεί να έχει και ορισμένα πλεονεκτήματα. Τείνουμε να πιστεύουμε ότι είμαστε καλύτεροι από τον μέσο όρο επειδή αυτό μας κάνει να αισθανόμαστε καλά, το οποίο με τη σειρά του προστατεύει την ψυχική υγεία μας, λέει ο ΝτέιβιντΝτάνινγκ από το Πανεπιστήμιο Κορνέλ στην Ιθακα της Νέας Υόρκης, πρωτοπόρος στην έρευνα που μελετά το συγκεκριμένο φαινόμενο. Η παραπανίσια αυτοπεποίθηση μπορεί επίσης να ενισχύσει την κοινωνική θέση σας. Στον αντίποδα, η υποτίμηση των ικανοτήτων σας μπορεί να σας προστατεύει από την αποτυχία αν μειώνει τις πιθανότητες να δοκιμάσετε τον εαυτό σας. «Το οποιοδήποτε όφελος όμως ωχριά σε σχέση με το κόστος που επιφέρει η λανθασμένη αντίληψη του εαυτού» λέει ο ψυχολόγος Ζλάταν Κριζάν από το Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Αϊοβα. Υπογραμμίζει ότι για να προχωρήσουμε στη ζωή και στην κοινωνία πρέπει να κάνουμε επιλογές σχετικά με το πού θα επενδύσουμε τις προσπάθειές μας και το σε ποια αποτελέσματα θα ποντάρουμε την αυτοεκτίμησή μας. Η ανακριβής γνώση του εαυτού μας μάς οδηγεί σε κακές επιλογές και τελικά μας κάνει να αποτυγχάνουμε στα εγχειρήματά μας.
«Gardening stories», Ευγενία Λώλη. Είμαστε η ηθική μας; Συγγενείς ατόμων με άνοια έκριναν ότι ο άνθρωπός τους «δεν ήταν πια ο ίδιος» όχι όταν έχασε τη μνήμη ή στοιχεία της προσωπικότητάς του αλλά όταν απώλεσε ηθικά χαρακτηριστικά, όπως π.χ. η εντιμότητα. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΕΥΓΕΝΙΑ ΛΩΛΗ
Πώς μπορείτε να δείτε αν είστε υπόδουλος σε ένα σύμπλεγμα ανωτερότητας; Υπάρχουν κάποιοι δείκτες. Αν κρίνετε ένα χαρακτηριστικό στο οποίο έχετε ειδικότητα ή εμπειρία, τότε η αυτογνωσία σας είναι μάλλον καλή. Για παράδειγμα, οι επαγγελματίες αθλητές μπορούν να αντιληφθούν καλύτερα τα ταλέντα και τις αδυναμίες τους από τους ερασιτέχνες, ενώ οι γιατροί κρίνουν πιο σωστά την έκταση της ιατρικής γνώσης τους από ό,τι οι μη γιατροί. Αντιστρόφως οι νέοι και οι άπειροι έχουν περισσότερες πιθανότητες να επιδείξουν κακή γνώση του εαυτού τους σε τομείς στους οποίους δεν έχουν ακόμη αποκτήσει εμπειρία. Επίσης τα άτομα με κατάθλιψη δεν τείνουν να έχουν πλασματική υπεροχή, επομένως είναι πιο σωστοί κριτές του εαυτού τους – τουλάχιστον όσον αφορά πράγματα όπως η ευφυΐα, η φήμη και η ικανότητά τους να ελέγχουν τα γεγονότα.
Φυσικά ορισμένοι άνθρωποι είναι εξυπνότεροι από τον μέσο όρο. Σε περίπτωση όμως που θέλετε να ξέρετε αν εσείς είστε ένας από αυτούς, ίσως θα ήταν σοφότερο να κάνετε ένα τεστ online από το να εμπιστευθείτε την κρίση σας.
ΚΑΝΟΝΑΣ 2ος
Να θυμάστε ότι η εμφάνιση μετράει
Δεν γίνεται να το αποφύγουμε, η εμφάνιση των ανθρώπων επηρεάζει τις κρίσεις μας για αυτούς. Κάνουμε όλοι κρίσεις για τον χαρακτήρα με βάση την εμφάνιση μέσα σε δευτερόλεπτα από τη στιγμή που θα συναντήσουμε κάποιον. Τα άτομα με γοητευτικό πρόσωπο αξιολογούνται ως περισσότερο φιλικά, κοινωνικά ικανά, έξυπνα ή ακόμη και σεξουαλικά διαθέσιμα από τον μέσο όρο. Οι άνδρες με μεγάλα μάτια, μικρότερη «γέφυρα» στη μύτη και πιο στρογγυλό πρόσωπο εκλαμβάνονται ως υποχωρητικοί και αφελείς. Οσοι έχουν μεγάλο, έντονα σχηματισμένο πιγούνι θεωρείται ότι διαθέτουν στερεοτυπικά αρσενικά χαρακτηριστικά όπως η επιθετικότητα. Τα άτομα που οι γωνίες του στόματός τους κατεβαίνουν προς τα κάτω ή έχουν σμιχτά φρύδια που σχηματίζουν ένα V θεωρούνται ανάξια εμπιστοσύνης.
Τα γοητευτικά άτομα έχουν μεγαλύτερη επιτυχία στις συνεντεύξεις για δουλειά και πληρώνονται καλύτερα από τους λιγότερο εμφανίσιμους συναδέλφους τους, για παράδειγμα. Οι πολιτικοί που κρίνονται ότι φαίνονται πιο ικανοί έχουν περισσότερες πιθανότητες να κερδίσουν τις εκλογές. Επίσης είμαστε περισσότερο πρόθυμοι να εμπιστευθούμε άτομα που έχουν «πρόσωπο που εμπνέει εμπιστοσύνη» ακόμη και αφού μας έχουν πει ότι έχουν «ιστορικό» στην απάτη. Αντίστροφα, αν φαίνεστε αναξιόπιστος, αυτό θα έχει κόστος. Μια μελέτη διαπίστωσε ότι όταν τους έδιναν περιγραφές εγκλημάτων και φωτογραφίες «ενόχων» οι εθελοντές χρειάζονταν λιγότερα στοιχεία για να καταδικάσουν ως ενόχους τους κατηγορουμένους που είχαν κρίνει ότι έδειχναν αναξιόπιστοι – ενώ παράλληλα ήταν επίσης πιο σίγουροι για τις αποφάσεις τους.
Υπάρχει ωστόσο τρόπος να βοηθήσετε τους άλλους να δουν πέρα από την επιφάνεια και να βελτιώσετε ταυτόχρονα την αυτογνωσία σας. Μπορεί να φαίνεται προφανές, όμως τα άτομα που είναι πιο εκφραστικά και καλύτερα στο να τραβήξουν την προσοχή των άλλων τείνουν να κρίνονται με μεγαλύτερη ακρίβεια – είτε καλά είτε κακά. Μπορούμε επίσης να αντισταθμίσουμε το γεγονός ότι οι κρίσεις των άλλων για εμάς επηρεάζονται από την εμφάνισή μας: αν είστε γοητευτικοί, για παράδειγμα, το να ρωτάτε τους άλλους πόσο έξυπνος ή ικανός είστε, ίσως να μην είναι η καλύτερη οδός για το γνώθι σαυτόν. Επίσης θα πρέπει να αποφεύγουμε να ζητάμε πληροφορίες από ανθρώπους με τους οποίους μοιάζουμε εμφανισιακά γιατί τείνουμε να εκτιμούμε περισσότερο τους ανθρώπους που μας μοιάζουν.
ΚΑΝΟΝΑΣ 3ος
Δείτε αυτά που βλέπουν οι άλλοι
Είμαι το πρόσωπο που νομίζω ότι είμαι ή εκείνο που βλέπουν οι άλλοι; Αυτό μπορεί να είναι ένα περισσότερο φιλοσοφικό παρά επιστημονικό ερώτημα, αλλά η προσωπική ταυτότητά σας είναι «δεμένη» με τις σχέσεις σας με τους άλλους – τα άτομα με τα οποία αλληλεπιδράτε κρατούν έναν καθρέφτη μέσα στον οποίο βλέπετε τον εαυτό σας. Πόσο καθαρό είναι αυτό το είδωλο;
Το καλό νέο είναι ότι οι περισσότεροι έχουμε αρκετά καλή επίγνωση του πώς μας βλέπουν οι άλλοι σε γενικές γραμμές. Το κακό νέο είναι ότι δεν έχουμε σχεδόν καμία επίγνωση όσον αφορά το τι σκέφτεται για εμάς ένα συγκεκριμένο άτομο. Μια αιτία γι’ αυτό είναι ότι υποθέτουμε πως οι άλλοι γνωρίζουν για εμάς περισσότερα από όσα πραγματικά γνωρίζουν Μια ομάδα με επικεφαλής τον Τζον Τσέιμπερς από το Πανεπιστήμιο της Φλόριδας διαπίστωσε πως όταν ζητήθηκε από τους εθελοντές να σκεφθούν πώς ξένοι έκριναν την ικανότητά τους στα βελάκια, οι συμμετέχοντες κατέληγαν σε ένα συμπέρασμα χρησιμοποιώντας αναμνήσεις από επιδόσεις που είχαν στα βελάκια στο παρελθόν, τις οποίες οι ξένοι δεν γνώριζαν. Αυτό είναι ένα απλό λάθος, αλλά κοινό. «Οι άνθρωποι δυσκολεύονται να ξέρουν πώς τους βλέπουν οι άλλοι απλώς επειδή οι ίδιοι γνωρίζουν πάρα πολλά για τον εαυτό τους».
Κάτι άλλο που πρέπει να έχετε κατά νου είναι ότι το πώς σας βλέπουν οι άλλοι εξαρτάται από το πώς είναι οι ίδιοι. Μελέτες από τη Λόρεν Χιούμαν από το Πανεπιστήμιο Μακ Γκιλ στο Μόντρεαλ του Καναδά δείχνουν ότι τα άτομα που είναι καλά προσαρμοσμένα – που βλέπουν θετικά διάφορες πλευρές της ζωής τους, συμπεριλαμβανομένων του εαυτού τους και των σχέσεών τους – είναι περισσότερο ακριβή στις αξιολογήσεις που κάνουν για τους άλλους από ό,τιεκείνα που είναι λιγότερο καλά προσαρμοσμένα. Επειδή ανήκουν στον μέσο όρο βλέπουν και τους άλλους σαν τον μέσο όρο και οι περισσότεροι εκεί ακριβώς είμαστε. «Ωστόσο μπορεί να είναι λιγότερο ακριβή όταν πρόκειται για ένα συγκεκριμένο άτομο το οποίο προσομοιάζει λιγότερο στο προφίλ προσωπικότητας του μέσου όρου» λέει η κυρία Χιούμαν. Αυτό συμβαίνει επειδή δεν έχουν ιδιαίτερες γνώσεις σχετικά με τις ιδιότητες που κάνουν ένα άλλο άτομο μοναδικό – στην πραγματικότητα, όπως όλοι, θεωρούν ότι οι άλλοι μοιράζονται τις δικές τους μοναδικές ιδιότητες. Τα λιγότερο καλά προσαρμοσμένα άτομα κάνουν το ίδιο, ενώ επιπλέον τείνουν να έχουν στρεβλές αντιλήψεις για την ανθρωπότητα εν γένει.
«Dependable relationship», Ευγενία Λώλη. Οτανυπάρχουν άνδρες στην παρέα οι γυναίκες παίρνουν μηδέν στην αντίληψη του πώς τις κρίνουν οι άλλες γυναίκες – πιθανώς επειδή εστιάζουν την προσοχή τους στους άνδρες. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΕΥΓΕΝΙΑ ΛΩΛΗ
Η κοινωνική ομάδα στην οποία ανήκετε μπορεί επίσης να επηρεάσει την αντίληψή σας σχετικά με το πώς σας βλέπουν οι άλλοι. Η Αλέσια Σαντούτσι από το Πανεπιστήμιο του Βόρειου Ιλινόι έκανε αυτή την ανακάλυψη όταν ζήτησε από μικρές ομάδες ανδρών και γυναικών να αλληλεπιδράσουν κοινωνικά. Στη συνέχεια τους έβαλε να αξιολογήσουν ο ένας τον άλλο σε σχέση με διάφορα χαρακτηριστικά, μεταξύ των οποίων ο αυτοέλεγχος, η ωριμότητα, η ειλικρίνεια και η δολιότητα. Στη συνέχεια όλοι έπρεπε να προβλέψουν πώς τους είχε αξιολογήσει το καθένα από τα άτομα της ομάδας τους. Αυτό αποκάλυψε ότι όταν οι γυναίκες αποτελούσαν την πλειονότητα στην ομάδα ήταν χειρότερες στο να κρίνουν πώς τις έβλεπαν οι άνδρες. Και όταν ήταν μειονότητα η ακρίβειά τους στο να κρίνουν πώς τις αξιολογούσαν οι άλλες γυναίκες έπεφτε κάθετα, σχεδόν στο μηδέν. Αντίστοιχα φαινόμενα δεν παρατηρήθηκαν στους άνδρες.
Η κυρία Σαντούτσι υποπτεύεται ότι αυτό ίσως αντανακλά το σε ποιους εστιάζουν την προσοχή τους οι γυναίκες σε κάθε περίσταση. Κάτι τέτοιο ταιριάζει με μια άλλη ανακάλυψη που έκανε η κυρία Χιούμανεξετάζοντας τρόπους με τους οποίους θα μπορούσε να βελτιωθεί η αντίληψη των ανθρώπων για τους άλλους. «Απλώς το να ζητήσει κάποιος από τους συμμετέχοντες να προσπαθήσουν να σχηματίσουν πιο ακριβείς εντυπώσεις αυξάνει πραγματικά την ακρίβεια, προφανώς επειδή αυξάνει την προσοχή που αφιερώνουν στους άλλους» λέει.
ΚΑΝΟΝΑΣ 4ος
Ξεχάστε αυτά που ξέρετε
Το ότι έχετε περισσότερες πληροφορίες για τον εαυτό σας από ό,τι οι άλλοι μπορεί πραγματικά να αποτελέσει εμπόδιο για την αυτογνωσία. Αυτό ισχύει ακόμη και στην παιδική χαρά. Μια μακροπρόθεσμη μελέτη, γνωστή ως Concordia Longitudinal Risk Project, ζήτησε από παιδιά ηλικίας 6-14 ετών να αξιολογήσουν σε κλίμακες τους εαυτούς τους και τους συμμαθητές τους ως προς το αν είναι επιθετικοί, συμπαθητικοί και κοινωνικά απομονωμένοι. Δύο δεκαετίες μετά οι αξιολογήσεις από τους συνομηλίκους συνδέονταν περισσότερο με την προσωπικότητα και τα χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων στην ενήλικη ζωή τους από ό,τι οι αυτοαξιολογήσεις τους. Τι συμβαίνει εδώ;
Το ότι είστε βυθισμένοι καθημερινά, επί είκοσι τέσσερις ώρες το εικοσιτετράωρο, στα συναισθήματα και στις σκέψεις σας ίσως σας δίνει καλύτερη γνώση για εσωτερικά χαρακτηριστικά σας όπως ο νευρωτισμός ή η ευσυνειδησία, αλλά αποτελεί εμπόδιο όταν πρόκειται να αξιολογήσετε πλευρές της προσωπικότητάς σας που παρατηρούνται σχετικά εύκολα από τους άλλους. «Αν με ρωτήσετε πόσο καλή και συμπονετική είμαι, το πιθανότερο είναι ότι θα ενσωματώσω στην κρίση μου και το πόσο καλή και συμπονετική θέλω να είμαι, καθώς και το πόσο συμπονετική νιώθω μέσα μου, αντί να εστιάσω την προσοχή μου στο πόσο καλά και συμπονετικά τείνω να ενεργώ» λέει η κυρία Βαζίρε. Οι άλλοι απλώς μας κρίνουν από αυτό που βλέπουν, κάνοντας τουλάχιστον μερικές από τις αξιολογήσεις τους με μεγαλύτερη ακρίβεια από ό,τι εμείς.
Αυτό ισχύει ιδιαίτερα όσον αφορά τις δεξιότητες και ικανότητές μας. Μια μεταανάλυση προηγούμενων μελετών κατέληξε στο συμπέρασμα ότι έχουμε μόνο «μέτρια» αυτογνωσία σε τομείς όπως η ακαδημαϊκή ικανότητα, τα ταλέντα και οι αθλητικές επιδόσεις. Ωστόσο αποκάλυψε επίσης μια εξαίρεση: την ικανότητα στις ξένες γλώσσες. Η καλύτερη αυτογνωσία μας εδώ οφείλεται μάλλον σε μεγάλο βαθμό στη συχνή «λήψη» πληροφοριών, λέει ο κ. Κριζάν, ο οποίος ήταν ένας από τους συγγραφείς της μελέτης. «Αν η προσπάθειά μας να μιλήσουμε μια ξένη γλώσσα οδηγεί σε απορημένα βλέμματα και εκφράσεις σύγχυσης, οι πληροφορίες αμετάκλητα υποδεικνύουν ότι δεν τα πάμε καλά» σημειώνει.
Σε άλλους τομείς της ζωής μας οι χρήσιμες πληροφορίες δεν τείνουν να είναι ο κανόνας. Πληροφορίες μπορεί να έρχονται π.χ. από το αφεντικό μας, όμως οι γνώσεις του είναι συχνά ασαφείς. Εκτός δουλειάς ίσως θα πρέπει να αναζητήσετε ενεργά πληροφορίες αν θέλετε να ωφεληθείτε από τη σοφία των άλλων για να βελτιώσετε την αυτογνωσία σας. Να θυμάστε όμως ότι οι εντυπώσεις των άλλων σχετικά με εσάς μπορεί να έχουν στρεβλωθεί από τις κοινωνικές καταστάσεις και τα ίδια τα χαρακτηριστικά του καθενός.
Ποιους λοιπόν θα πρέπει να εμπιστεύεστε για να σας δώσουν ειλικρινείς πληροφορίες; Αυτό είναι ένα ερώτημα το οποίο η κυρία Βαζίρε θα ήθελε πολύ να είναι σε θέση να απαντήσει – αρκεί να μπορούσε να βρει έναν τρόπο να δοκιμάσει πώς η προσωπικότητα επηρεάζει αυτού του είδους τις κρίσεις. Εν τω μεταξύ έχει διαπιστώσει ότι τα άτομα που έχουν μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στην ικανότητά τους να κρίνουν τους άλλους είναι πραγματικά καλύτερα σε αυτό. Εχει επίσης να δώσει μία ακόμη συμβουλή. «Τα πιο κοντινά μας άτομα έχουν πολλές πληροφορίες αλλά συχνά είναι επίσης και τα πλέον προκατειλημμένα» λέει, επισημαίνοντας ότι αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τους γονείς μας. «Δεν θα εμπιστευόμουν πραγματικά τίποτε από αυτά που λένε».
Η ουσία του εαυτού σας
Η ταυτότητά σας αποτελείται από μια ποικιλία σωματικών και ψυχικών χαρακτηριστικών – πράγματα όπως
προσωπικότητα, η ευφυΐα, η εμπειρία, οι δεξιότητες, οι συνήθειες, η σεξουαλικότητα και η γοητεία. Τι όμως είναι αυτό που πραγματικά σας κάνει «εσάς»;
Αν τους ζητήσει κάποιος να εντοπίσουν την ουσία της ατομικότητας, πολλοί ψυχολόγοι υποδεικνύουν την προσωπικότητα, τον μοναδικό συνδυασμό που έχει ο καθένας μας από τα πέντε βασικά χαρακτηριστικά της: δεκτικότητα, ευσυνειδησία, εξωστρέφεια, συγκαταβατικότητα και νευρωτισμός. Παρ’ όλα αυτά έρευνες από τη Νίνα Στρόμινγκερ από το Πανεπιστήμιο του Γέιλ αμφισβητούν αυτή την αντίληψη. «Αυτό που δείχνουν οι μελέτες μας είναι ότι η ηθική είναι ουσιώδης για το πώς σας βλέπουν οι άλλοι και πώς συνθέτουν την ταυτότητά σας» λέει.
Τα πρώτα στοιχεία για κάτι τέτοιο ήρθαν όταν η κυρία Στρόμινγκερ και ο Σον Νίκολς από το Πανεπιστήμιο της Αριζόνα έδωσαν σε εθελοντές περιγραφές ατόμων και στη συνέχεια άλλαξαν διάφορες πλευρές της ταυτότητάς τους.
Τα άτομα αξιολογήθηκαν ότι έχουν αλλάξει περισσότερο όταν ηθικά χαρακτηριστικά όπως η εντιμότητα και η πίστη είχαν μεταβληθεί ή αφαιρεθεί παρά όταν άλλαξαν ψυχολογικά χαρακτηριστικά όπως η ευφυΐα ή η αίσθηση του χιούμορ.
Προκειμένου να εξετάσει αυτή την ιδέα στον πραγματικό κόσμο η ομάδα της κυρίας Στρόμινγκεράρχισε να εργάζεται με τις οικογένειες ατόμων με άνοια. Πέρυσι δημοσίευσε τα αποτελέσματά της δείχνοντας ότι οι ασθενείς μπορεί να εμφάνιζαν κατάθλιψη, μεταβολές στην προσωπικότητά τους ή και απώλεια μνήμης, αλλά παρ’ όλα αυτά τα μέλη της οικογένειάς τους εξακολουθούσαν να θεωρούν ότι ουσιαστικά είναι «το ίδιο πρόσωπο». Οταν όμως άλλαζε η ηθική συμπεριφορά τους – αν γίνονταν π.χ. ανέντιμοι –, τους έβλεπαν σαν ένα αλλαγμένο πρόσωπο. «Παραδοσιακά η ηθική δεν έχει προσελκύσει ιδιαίτερα την προσοχή των μελετητών που έχουν ασχοληθεί με τη φύση της προσωπικής ταυτότητας» λέει η κυρία Στρόμινγκερ. «Θεωρούσαν περισσότερο ότι η μνήμη και τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά, συμπεριλαμβανομένης της προσωπικότητάς μας, ήταν αυτά που μας έκαναν να είμαστε “εμείς”».
Περί αυτογνωσίας
• Κακός μεθ‘ ύβρεως πράσσει κακά, οι δε εαυτών επιγνώμονες σοφοί. [Ο αμετανόητος κακός άνθρωπος διαπράττει με θρασύτητα το κακό και καυχάται γι’ αυτό. Όσοι όμως έχουν αυτογνωσία, είναι σοφοί και ταπεινόφρονες.] (Παροιμίες 13,10)
• Εκείνος γνωρίζει από όλους καλύτερα τον εαυτόν του, αυτός που δεν έχει μεγάλη ιδέα για τον εαυτόν του και ότι είναι ένα τίποτα. Περισσότερο από όλους δεν γνωρίζει τον εαυτόν του, εκείνος που υπερηφανεύεται. (ΙερόςΧρυσόστομος)
• Όταν ανακαλύψεις την πόρτα της καρδιάς σου, τότε ανακαλύπτεις την πύλη του ουρανού. Η άγνοια του εαυτού μας είναι αποτέλεσμα διεφθαρμένης προαιρέσεως. Επειδή έχουμε τόση κακία, ούτε τήςψυχής μας την απρέπεια αντιλαμβανόμαστε, ούτε την ασχήμιά της κατανοούμε. (ΙερόςΧρυσόστομος)
• Τίποτα δεν κάνει τον άνθρωπο να αγνοεί τόσο τον εαυτόν του, όσο όταν προσηλώνεται στα βιοτικά πράγματα. Και τίποτα πάλι δεν τον κάνει να προσηλώνεται τόσο στα βιοτικά πράγματα, όσο όταν αγνοεί τον εαυτόν του. (Ιερός Χρυσόστομος)
• Η άγνοια του εαυτού μας είναι αποτέλεσμα διεφθαρμένης προαιρέσεως. (Ιερός Χρυσόστομος)
• Γνώρισε τον εαυτό σου. Αυτό είναι η όντως αληθινή ταπείνωση, που διδάσκει την ταπεινοφροσύνη και συντρίβει την καρδιά. Και να εργάζεσαι γι’ αυτό το πράγμα και να το φυλάγεις. Αν όμως δε γνώρισες ακόμη τον εαυτό σου, τότε ούτε τι είναι ταπείνωση γνωρίζεις, ούτε άρχισες την αληθινή πνευματική εργασία και φύλαξη. Γιατί το να γνωρίσεις καλά τον εαυτό σου είναι ο σκοπός και η ολοκλήρωση της εργασίας των αρετών. (Άγιος Νικήτας ο Στηθάτος)
• Εκείνος που γνώρισε τον εαυτόν του, τερμάτισε όλα τα κατά Θεόν έργα του και μπήκε στον άγιο τόπο του Θεού, δηλαδή στη νοερή εργασία του Πνεύματος και στο Θεϊκό λιμάνι της απάθειας και της ταπεινώσεως. Εκείνος όμως, που δεν έφτασε να γνωρίσει τον εαυτό του δια μέσου της ταπεινοφροσύνης και της γνώσεως, βαδίζει ακόμη στη ζωή του με μόχθο και ιδρώτα. Αυτό υπαινίσσεται ο Δαβίδ όταν λέει: «Αυτόν τον κόπο αντιμετωπίζω, ώστε να μπω στον άγιο τόπο του Θεού. (Άγιος Νικήτας ο Στηθάτος)
• Όποιος αξιώθηκε να δει τον πραγματικό εαυτόν του, είναι ανώτερος από εκείνον που αξιώθηκε να δει Αγγέλους. Η αυτογνωσία είναι το Α και το Ω της αγιότητας. (Άγιος Νικήτας ο Στηθάτος)
• Ο άνθρωπος που δεν γνωρίζει τον εαυτόν του, είναι αλαζόνας, κορδώνεται, συμπεριφέρεται άσχημα και ασεβεί απέναντι στον Θεό. Υπερηφανεύεται πως είναι τάχα κάτι μεγάλο, ενώ είναι μηδαμινός και υψώνει τον εαυτόν του, ενώ είναι ο τελευταίος όλων. Προβάλλεται μέσα στην άγνοιά του και όταν μιλάει, αποκαλύπτεται η ανοησία του. Όποιος δεν γνωρίζει τον εαυτόν του, πάντοτε αμαρτάνει προς τον Θεό και έτσι απομακρύνεται περισσότερο απ’ Αυτόν, διότι δεν γνωρίζει τη φύση των πραγμάτων και πως έχουν στα αλήθεια, αυτά καθεαυτά. Είναι ανήμπορος να εκτιμήσει κια να διακρίνει τα ευτελή από τα πολύτιμα, τα άξια από εκείνα που δεν έχουν αξία και τα τίμια, από εκείνα που στερούνται τιμής. Έτσι φθείρεται, εκδαπανάται στα μάταια και μηδαμινά, ενώ δεν νοιάζεται για αιώνια όντας πραγματικά αδιάφορος γι’αυτά. (Άγιος Νεκτάριος)
• Όποιος αγνοεί τον εαυτόν του, αγνοεί και τον Θεό. Ο άνθρωπος δίχως την επίγνωση του εαυτού του, πλανιέται μέσα στις ίδιες του τις σκέψεις, κυριολεκτικά αιχμαλωτίζεται από ποικίλλα πάθη, τυραννιέται από ορμητικές επιθυμίες, καταγίνεται με πολλά και μάταια, διανύει ζωή όχι ομαλή, αλλά άτακτη και πολυπράγμονη, σφάλλει σε όλα. Παραπαίει στον δρόμο της ζωής του, κλονιζόμενος σε κάθε του βήμα, σκοντάφτει, πέφτει και συντρίβεται. Ο ίδιος ποτίζει τον εαυτόν του καθημερινά με θλίψη και πίκρα, γεμίζει την καρδιά του με οδύνη και γενικά ζει βίο αβίωτο. (Άγιος Νεκτάριος)
• Όποιος δεν αγωνίστηκε (πνευματικά), δεν γνώρισε τον εαυτό του. (Άγιος Νεκτάριος)
• Οι άνθρωποι ταξιδεύουν για να θαυμάσουν τα ψηλά βουνά, τα κύματα της θάλασσας, τα βιαστικά ποτάμια, την απεραντοσύνη του ωκεανού, των αστεριών τη φωτεινή πορεία και όμως τον εαυτό τους, τον προσπερνούν χωρίς δεύτερη ματιά. (Ιερός Αυγουστίνος)
• Ο Θεός είναι μέσα στον άνθρωπο. Ο άνθρωπος όμως πολλές φορές, βρίσκεται έξω από τον εαυτόν του. (ΙερόςΑυγουστίνος)
• Όσο αξίζει η μια γνώση του εαυτού μας, δεν αξίζουν όλου του κόσμου οι γνώσεις. Αν μερικοί γνώριζαν τον εαυτόν τους, θα έβλεπαν τα χάλια τους και δεν θα μιλούσαν καθόλου. (Άγιος Παϊσιος ο Αγιορείτης)
• Αν γνωρίσεις τον εαυτόν σου, θα δεις ότι δεν έχεις τίποτα δικό σου και τίποτα δεν μπορείς να κάνεις, χωρίς τη βοήθεια του Θεού. Αν λοιπόν καταλάβεις, πως ότι καλό κάνεις, είναι από το Θεό και όσες χαζομάρες κάνεις, είναι δικές σου, τότε θα πάψεις να έχεις εμπιστοσύνη στον εαυτόν σου και θα απαλλαγείς από την αυτοπεποίθηση. Στρέψε όλο το είναι σου, στο Θεό! (Άγιος Παϊσιος ο Αγιορείτης)
• Στον αρχάριο, στο μικρό παιδί και στον πολύ ευαίσθητο, ο Θεός δεν επιτρέπει να δουν καλά τον εαυτόν τους, γιατί θα πέσουν σε απόγνωση. (Άγιος Παϊσιος ο Αγιορείτης)
• Αυτός που κάνει την εργασία που χρειάζεται, για να γνωρίσει τον εαυτόν του, μοιάζει μ’ αυτόν που σκάβει βαθιά και βρίσκει μέταλλα στο βάθος της γης. Όσο βαθύτερα προχωράει στην γνώση του εαυτού του, τόσο χαμηλότερα βλέπει τον εαυτό του και ταπεινώνεται, αλλά το χέρι του Θεού τον ανεβάζει συνέχεια. Και όταν πιά γνωρίσει τον εαυτόν του, η ταπείνωσή του γίνεται κατάσταση και την Χάρη του Θεού την πιάνει το ”ενοικιοστάσιο”, οπότε δεν κινδυνεύει από την υπερηφάνεια. Ενώ αυτός που δεν κάνει αυτήν την εργασία, καλύπτει συνέχεια τα σκουπίδια του, μεγαλώνει την κορυφή (αυτών των σκουπιδιών), κάθεται για λίγο ψηλά με την υπερηφάνεια του και τελικά σωριάζεται. (Άγιος Παϊσιος ο Αγιορείτης)
• Όταν ασχοληθείς με το «άτομό σου» και γνωρίσεις τον εαυτόν σου, θα ταπεινωθείς και τότε θα γίνει η πνευματική διάσπαση του ατόμου σου, θα βγει η πνευματική ενέργεια και θα πεταχτείς στο… διάστημα! Μόνο έτσι θα μπορέσεις να μπεις στην πνευματική τροχιά· διαφορετικά θα παραμένεις στην κοσμική τροχιά. (Άγιος Παϊσιος ο Αγιορείτης)
• Σε τίποτε δεν ωφελεί να ερευνήσει κανείς όλον τον κόσμο, αν δεν έχει ερευνήσει τον δικό του κόσμο. Αν γνωρίσει πρώτα τον εσωτερικό του κόσμο, δηλαδή τον εαυτό του, το άτομό του, εύκολα μετά γνωρίζει όχι μόνο την γη αλλά και το διάστημα. Όταν ο άνθρωπος γνωρίσει το άτομό του, τότε γίνεται αυτομάτως και η διάσπαση του ατόμου του και κινείται πλέον στην πνευματική τροχιά έξω από την έλξη της γης, έξω από την έλξη του κόσμου. Ενώ ζει στην γη ως άνθρωπος, ζει δίχως να τον έλκει η αμαρτία και γενικά οι επιθυμίες του κόσμου… (Άγιος Παϊσιος ο Αγιορείτης)
• Αν ο άνθρωπος δεν ασχολείται με τον εαυτό του, ο πειρασμός θα του ανοίξει δουλειά να ασχολείται με τους άλλους. Αν όμως κάνει δουλειά στον εαυτόν του, τότε γνωρίζει τον εαυτό του, γνωρίζει και τον άλλον. Διαφορετικά, με τα λανθασμένα συμπεράσματα που βγάζει από τον εαυτό του κρίνει λανθασμένα και τους άλλους. (Άγιος Παϊσιος ο Αγιορείτης)
• Αν κανείς γνωρίζει το σφάλμα του, είναι η μισή προκοπή. Μεγάλο καλό είναι, όταν αναγνωρίζει κανείς την αδυναμία του και όταν προσπαθεί να διορθωθεί. Αυτός είναι καλύτερος από εκείνον, που κάνει πολύ αγώνα, αλλά δεν αναγνωρίζει όμως τις αδυναμίες του. (Άγιος Παϊσιος ο Αγιορείτης)
• Αισθάνομαι σαν ένα κονσερβοκούτι άχρηστο, πεταμένο μέσα σε έναν σκουπιδοτενεκέ, που όμως, οικονομία Θεού, είναι στραμμένο το καπάκι του προς τον Ήλιο. Δέχεται έτσι πάνω του τις φωτεινές Του ακτίνες, με αποτέλεσμα να καθρεφτίζεται όλος ο Ήλιος πάνω του και να γίνεται κατά Χάριν φωτεινό! (Άγιος Παϊσιος ο Αγιορείτης)
• Όσο προοδεύει κανείς πνευματικά, τόσο πιο καθαρά βλέπει τα χάλια του… (Άγιος Παϊσιος ο Αγιορείτης)
• Όποιος αξιώθηκε να δει τον ευατόν του, αυτός είναι ανώτερος, από εκείνον που αξιώθηκε να δει αγγέλους. Μακάριος όποιος γνώρισε τις αδυναμίες του, που είναι το θεμέλιο κάθε αρετής! (ΆγιοςΙσαάκοΣύρος)
• Εκείνος που δεν γνώρισε την κατάστασή του είναι κακότυχος, διότι είναι υπερήφανος και ό,τι και αν του συμβεί, όλα στο πονηρό τα παίρνει. Αυτός ο άνθρωπος θα έχει κακές ημέρες, διότι ποτέ του δεν αναπαύεται. Εξετάζει τα σφάλματα των άλλων, είναι έτοιμος να κατακρίνει να κατηγορήσει και όλα αυτά, διότι δεν αισθάνεται την ασθένειά του, αλλά νομίζει ότι εκείνος δεν σφάλλει… (Όσιος Άνθιμος της Χίου)
• Κανένας δεν μπορεί να γνωρίσει τον Θεό, αν πρώτα δεν γνωρίσει καλά τον εαυτόν του. (Μέγας Αντώνιος)
• Όσο περισσότερο γνωρίζουμε τα ελαττώματα και τις αδυναμίες μας, τόσο ο θείος αρχιτέκτονας θα βάζει στέρεες πέτρες, για να αυξήσει την πνευματική μας οικοδομή. Γι’ αυτό όταν πέσεις σε κάποιο αμάρτημα, να βλέπεις καθαρά την απόλυτη αδυναμία σου, επειδή γι’ αυτό το σκοπό παραχώρησε ο Θεός να πέσεις, για να μάθεις καλύτερα την ασθένειά σου. (Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης)
• Η ταπεινή γνώση του εαυτού μας, πρέπει να τιμάται περισσότερο, από το ύψος όλων των επιστημών. (Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης)
• Η σωστή κατανόηση του εαυτού σου, θα προσφέρει αρκετή χειραγωγία για να εννοήσεις τον Θεό. (ΜέγαςΒασίλειος)
• Το δυσκολότερο από όλα είναι να γνωρίσει κανείς καλά τον εαυτόν του. Γιατί όχι μόνο το μάτι που βλέπει προς τα έξω, δεν είναι κατάλληλο να βλέπει τον εαυτόν του, αλλά και αυτός ο νους μας, που βλέπει με πολλή ακρίβεια το ξένο αμάρτημα, είναι βραδυκίνητος, στο να αντιληφθεί τα δικά του ελαττώματα. (Μέγας Βασίλειος)
• Είναι μακάριος εκείνος που γνωρίζει την πληγή που υπάρχει στο βάθος της ψυχής του, ώστε να μπορεί να πλησιάζει τον Θείο Γιατρό. (Μέγας Βασίλειος)
• Όποιος πέτυχε την πλήρη γνώση του εαυτού του, αυτός έσπειρε σε γη αγαθή. Όποιος δεν έσπειρε κατ’ αυτόν τον τρόπο, δεν πρόκειται να δει να ανθίζημέσα του η ταπεινοφροσύνη. Όποιος πέτυχε την γνώση του εαυτού του, αυτός αισθάνθηκε τον φόβο του Κυρίου και βαδίζοντας με την αίσθηση αυτή, έφθασε στην πύλη της αγάπης. (Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος)
• Η αυτογνωσία οδηγεί στη Θεογνωσία. (Άγιος Νεόφυτος ο Έγκλειστος)
• Άνθρωπε βρες Εμένα, μέσα στον εαυτό σου! (Άγιος Νικόλαος Βελιμίροβιτς)
• Όποιος γνώρισε πραγματικά τον εαυτόν του, έκανε την αρχή για την απόκτηση της ταπεινώσεως, γιατί είδε το μέγεθος της αδυναμίας του αλλά και τον βόρβορο που κρύβει μέσα της η ψυχή του. Απελπισμένος τότε από τον εαυτό του, στράφηκε «συντετριμμένος και τεταπεινωμένος» προς τον Θεό, ζητώντας ακατάπαυστα το έλεός Του. (Άγιος Δημήτριος του Ροστώφ)
• Ξέρεις γιατί αγνοούμε τον εαυτόν μας; Επειδή ζούμε απρόσεκτα. Να έχετε διαρκώς την προσοχή σας στην καρδιά. Κάθετϊ που βγαίνει από αυτήν, αμέσως να το αρπάζετε και να το εξετάζετε. Είναι καθαρό; Ζωογονείστε το. Είναι ακάθαρτο; Θάψτε το. Έτσι θα γνωρίσετε τον εαυτόν σας. (ΆγιοςΘεοφάνηςοΈγκλειστος)
• Ο άνθρωπος, ακόμα και ο πιο γνωστικός, δεν μπορεί να γνωρίσει τον εαυτό του όσο πρέπει, αν δεν έχει μέσα του το Άγιο Πνεύμα. Γιατί χωρίς τη Θεία βοήθεια, δεν μπορεί να δει την πραγματική κατάσταση της ψυχής του. Αν είναι τίμιος και κάνει κανένα καλό στους συνανθρώπους του και νομίζει πως είναι δίκαιος ή και σε σύγκριση με τους άλλους, τέλειος και πως δεν του χρειάζεται τίποτα άλλο! (Άγιος Ιννοκέντιος Βενιαμίνωφ)
• Δεν μπορούμε αλλιώς να γνωρίσουμε τον εαυτόν μας, παρά μέσα από την επαφή με τους συνανθρώπους μας, δεχόμενοι απ’ αυτούς μομφές και αιχμηρές παρατηρήσεις, ως ίαση στα πνευματικά μας έλκη και μεμφόμενοι τον εαυτόν μας και όχι αυτούς για έλλειψη ανοχής. Αυτούς αντίθετα, θα πρέπει να τους ευγνωμονούμε, διότι δι‘ αυτών γνωρίσαμε την αδυναμία μας… (Άγιος Μακάριος της Όπτινα)
• Αν ο άνθρωπος δεν έχει στην καρδιά του την πεποίθηση ότι είναι αμαρτωλός, ο Θεός δεν τον εισακούει. (Αββάς Μωϋσής)
• Πρώτα απ’ όλα χρειάζεται το ”γνώθι σαυτόν”. Δηλαδή να γνωρίσεις τον εαυτό σου, ποιός είσαι. Ποιός είσαι στ’ αλήθεια, όχι ποιός νομίζεις εσύ ότι είσαι. Με τη γνώση αυτή, γίνεσαι ο σοφότερος των ανθρώπων. Με τέτοια επίγνωση έρχεσαι σε ταπείνωση και παίρνεις Χάρη από τον Κύριο. Διαφορετικά αν δεν αποκτήσεις αυτογνωσία, αλλά υπολογίζεις μόνο τον κόπο σου, γνώριζε, ότι πάντοτε θα βρίσκεσαι μακριά από το δρόμο. Διότι δεν λέει ο Προφήτης· ”ίδε, Κύριε, τον κόπον μου”, αλλά ”ίδε, λέγει, την ταπείνωσή μου και τον κόπονμου”. Ο κόπος είναι για το σώμα, η ταπείνωση για τη ψυχή και πάλι τα δύο μαζί, κόπος και ταπείνωση, για όλον τον άνθρωπο. Ποιός νίκησε τον διάβολο; Αυτός που γνώρισε την ασθένειά του, τα πάθη και τα ελαττώματα, που έχει. Ο φοβούμενος να γνωρίσει τον εαυτό του, αυτός βρίσκεται μακριά από τη γνώση· άλλο τίποτε δεν αγαπά παρά να βλέπει μόνο λάθη στους άλλους και να τους κρίνει. Αυτός δεν βλέπει στους άλλους χαρίσματα, αλλά μόνον ελαττώματα, δεν βλέπει στον εαυτό του ελαττώματα, παρά μόνο χαρίσματα. Και αυτό είναι το χαρακτηριστικό ελάττωμα των ανθρώπων του καιρού μας, που δεν αναγνωρίζουμε ο ένας το χάρισμα του άλλου. (ΓέρονταςΙωσήφοΗσυχαστής)
• Φρόντισε στην νεότητά σου να αποκτήσεις την αρετή της αυτομεμψίας, για να ταπεινωθεί η κενοδοξία σου και να έρθεις σε αυτογνωσία. (Γέροντας Ιωσήφ ο Ησυχαστής)
• (Με ρώτησε κάποιος) “Γέροντα πώς έφτασες σ’ αυτήν την κατάσταση;” Να σου πώ. Εμβάθυνα τόσο πολύ στο ”γνώθι σαυτόν”. Τί είσαι σύ; Τίποτες, ούτε ένα σκουλίκι δεν είσαι… Τίποτε! Ήρθε η Χάρις, σε σήκωσε, έγινες άγγελος· έφυγε η Χάρις, εγύρισες εν αυτώ. (ΓέρονταςΙωσήφοΗσυχαστής)
• Η αυτομεμψία, θα σε οδηγήσει στην αυτογνωσία. (Γέροντας Εφραίμ Σκήτης Αγίου Ανδρέα)
• Κάθε άνθρωπος, βλέπει στους άλλους μόνον αυτό, που γνώρισε με την πνευματική του πείρα για τον εαυτό του. Γι’ αυτό η στάση του ανθρώπου προς τον πλησίον του, είναι σίγουρο κριτήριο για το βαθμό αυτογνωσίας στον οποίο έφτασε. Όποιος έμαθε από τον ίδιο του τον εαυτό του, σε ποιό βάθος και σε ποια ένταση μπορούν να φτάσουν οι οδύνες του ανθρωπίνου πνεύματος, όταν αποχωριστεί από το φως της αληθινής υπάρξεως και όποιος κοντά σ’ αυτό έμαθε και το μεγαλείο του ανθρώπου, όταν βρίσκεται κοντά στο Θεό. Μόνο αυτός γνωρίζει πως κάθε ανθρώπινη ύπαρξη έχει αιώνια αξία, μεγαλύτερη απ’ όλο τον κόσμο. (Γέροντας Σωφρόνιος του Έσσεξ)
• Δεν υπάρχει τίποτε σπουδαιότερο, από το να γνωρίζεις την αδυναμία και την αμάθειά σου. Το πρώτο βήμα σοφίας, είναι να αναγνωρίσεις τα λάθη σου. Η γνώση του εαυτού μας και των σφαλμάτων μας, είναι η αρχή της σωτηρίας μας. Όποιος γνώρισε τις αμαρτίες του, έφθασε στο μέσο του δρόμου για την δικαίωσή του. (Γέροντας Αρσένιος Μπόκα)
• Αυτογνωσία σημαίνει εσωστρέφεια. Καταδύεται ο άνθρωπος στον έσω κόσμο. Εκεί τα βρίσκει με τον εαυτόν του και αμέσως ειρηνεύει με τον πλησίον και με τον Θεό του. Αλλιώς θα περιφέρεται συνεχώς γύρω από το κέντρο και θα χάνεται στο λαβύρινθο των ψυχικών του συμπλεγμάτων και κάθε προσπάθεια θα καταλήγει σε αποτυχία… (Ιερομόναχος Βαρθολομαίος ο Αγιορείτης)
• Η άνοδος προς το Θεό, αρχίζει με την κάθοδο προς τον εαυτό μας. (π. Ευδοκίμωφ)
• Πώς θα πετύχουμε την αληθινή αυτογνωσία; Θα την πετύχουμε: α) Με την διαρκή αύξηση της ταπεινοφροσύνης. Όσο πιο ταπεινοί γινόμαστε, τόσο πιο καλύτερα ανοίγουν τα μάτια μας β) με την ειλικρίνεια κοιτώντας κατάματα τον εαυτόν μας και γ) με τον διαρκή αυτοέλεγχο. (π. Αθανάσιος Μυτιληναίος)
• Δεν μπορείς να γνωρίσεις τον πλησίον, εάν δεν έχεις γνωρίσει τον εαυτόν σου. Δεν μπορείς να βοηθήσεις τον πλησίον, εάν δεν έχεις κάνει κάθαρση του εαυτού σου. Και για να κάνεις κάθαρση του εαυτού σου, πρέπει να έχεις γνωρίσει τον Θεό. Επομένως η Θεογνωσία οδηγεί στην αυτογνωσία και αυτή με την σειρά της οδηγεί στην αδελφογνωσία. (π. Αθανάσιος Μυτιληναίος)
• Η αυτογνωσία είναι δώρο του Θεού στον άνθρωπο που έχει συντριβή και πνεύμα μαθητείας. (π. Βαρνάβας Γιάγκου)
• Φρόντισε, αδελφέ, να γνωρίσεις τον εαυτόν σου, να καταλάβεις τι και ποιός είσαι, γιατί τούτο αποτελεί την επιστήμη των επιστημών και την πιο μεγάλη σοφία. Πιο χρήσιμη και ωφέλιμη είναι η γνώση του εαυτού σου, παρά οι γνώσεις της αστρονομίας, της φυσικής, των μαθηματικών, της ιατρικής. Γιατί αυτές εξαντλούνται στην παρούσα ζωή, ενώ η αυτογνωσία έχει προεκτάσεις και στη μέλλουσα. Για τον υψηλό τούτο σκοπό, χρειάζονται σκληρός αγώνας, οξύτατη παρατηρητικότητα, πολλή προσευχή και ενίσχυση του Θεού. (ΜοναχόςΑγάπιοςΛάνδοςΚρήτης)
• Όσο καλύτερα γνωρίσεις την ψυχή σου, τον έσω άνθρωπο, τόσο καλύτερα θα γνωρίσεις και τον Κύριο, γιατί, διαπιστώνοντας το μεγαλείο και την ανωτερότητα της ψυχής, αποκτάς καθαρότερη την επίγνωση της άπειρης και ασύλληπτης μεγαλοσύνης του Θεού. (ΜοναχόςΑγάπιοςΛάνδοςΚρήτης)
• Τον μεγαλύτερο κίνδυνο διατρέχει ο ασθενής εκείνος, που δεν γνωρίζει την αρρώστιά του. Όσοι έχουν χάσει τα λογικά τους, πάχουν από την πιο σοβαρή ασθένεια. Μα δεν το καταλαβαίνουν, ούτε θλίβονται γι΄αυτό, αλλά τους βλέπεις να γελούν και να χαίρονται, με τρόπο που σε κάνει να κλαις. Μήπως όμως δεν μοιάζουν σ΄αυτούς και όσοι τάχα λογικοί άνθρωποι, δεν γνωρίζουν τον εαυτό τους και την φύση τους και τον προορισμό τους; Το κακό, αδελφέ, δεν είναι έξω από μας. Μέσα μας είναι. Γι΄αυτό και τόσο δύσκολα θεραπευόμαστε, επειδή δεν βλέπουμε την αρρώστιά μας. (ΜοναχόςΑγάπιοςΛάνδοςΚρήτης)
• Κύριε γνώρισέ μου αυτόν τον άγνωστο. Ξέρω το όνομά μου, την ηλικία μου, το βάρος μου, το χρώμα των μαλλιών μου, όμως τον εαυτό μου δεν τον γνωρίζω. Αυτός σε μένα τον ίδιο, παραμένει κρυμμένος και άγνωστος. Εσύ όμως Χριστέ μου, που «εξετάζεις νεφρούς και καρδιές» τον γνωρίζεις. Εσύ γνωρίζεις κάθε άνθρωπο ερχόμενο εις τον κόσμο, «εκ κοιλίας μητρός αυτού». Εσύ κρατάς στα πλαστουργικά σου χέρια την φωτογραφία του μυστικού και αγνώστου εαυτού μου, σε όλες τις λεπτομέρειες. Τι δεν θα έδινα να αποκτήσω αυτή την φωτογραφία Κύριέ μου! Να την κρατήσω μπροστά στα μάτια μου. Να δω επί τέλους ποιός είμαι. Μια μυστική φωνή μου λέει πως δεν θα άντεχα να δω τη φωτογραφία μου αυτή. Και αν την έβλεπα, πως δεν θα μπορούσα να αναγνωρίσω τον εαυτό μου. Γι’ αυτό Κύριε είμαι ευχαριστημένος που Εσύ, γεμάτος αγάπη για μένα, κρατάς αποκλειστικά δική σου την φωτογραφία του πραγματικού εαυτού μου. Γιατί ξέρω πως Εσύ θα δουλέψεις μέσα μου για να αποκαταστήσεις την πραγματική εικόνα του εαυτού μου και να την παρουσιάσεις μη έχουσα σπίλο ή ρυτίδα αλλά ίνα αγία και άμωμος. Κύριε θέλω να σου δώσω την δυνατότητα να επεξεργασθείς μέσα μου τον εαυτό μου… Εαυτέ μου, σκάβε βαθειά το πηγάδι της αυτογνωσίας, της αυτομελέτης. Ερεύνα το θέλημα του Θεού για τη ζωή σου. Γίνου αναζητητής για βρεις μαργαριτάρια και ψηγμάτων χρυσού από το χρυσορυχείο του λόγου του Θεού. (Ματθαίος ικ΄ 44-46) Σκάβε και άνοιξε το χώρο της υπάρξεώς σου, για να αυξάνονται ποιό πολύ μέσα σου τα αποθέματα της χάριτος του θεού. Βάλε όλο και ποιο βαθειά μέσα σου «τον θεμέλιον…ως έστιν Ιησούς Χριστός» (Α. Κορινθίους 3:2) Αν θέλεις να ανέβεις «ψηλά», χαμήλωνε, σκάβε. Σκάβε όλο και ποιό βαθειά. Άνοιγε Κύριέ μου βαθειά το πηγάδι της αυτογνωσίας και της ταπείνωσης. (ΜοναχούΙωσήφΓρηγοριάτη 1915 – 2008)
• Η αυτογνωσία είναι φως. Στο σπίτι, όταν δεν υπάρχει φως, δεν διακρίνονται, όχι μόνο οι λεπτές σκόνες, αλλά ούτε μεγάλα ακάθαρτα αντικείμενα. Με το φως όμως, όλα γίνονται εμφανή. Έτσι και με την αυτογνωσία, ο άνθρωπος αρχίζει να διακρίνει τα πάθη και τα ελαττώματα που είναι ριζωμένα μέσα του και μπορεί έτσι δια του αγώνος του, να τα ξεριζώσει. (Αρχ. Χαράλαμπος Βασιλόπουλος)
• Για να αποκτήσει κάποιος αυτογνωσία θα πρέπει: α) να μελετάει την Αγία Γραφή, διότι η Γραφή λειτουργεί ως καθρέφτης, στον οποίο καθρεφτίζεται ο ψυχικός του κόσμος και β) να κάνει καθημερινή αυτοκριτική στον εαυτόν του. Θα πρέπει να καθίσει το βράδυ 5-10 λεπτά ή και πειρσσότερο, να εξετάσει τον εαυτό του, πως πέρασε την ημέρα του. (Αρχ. Χαράλαμπος Βασιλόπουλος)
• Η αυτογνωσία επιτυγχάνεται, όταν ο άνθρωπος μάθει, να μην προσέχει τα σφάλματα του άλλου, παρά μόνο τα δικά του. Αν επιμείνει σ’ αυτά, δεν θα αργήσει να καρποφορήσει η ψυχή και σε όλες τις άλλες αρετές. (Είπε Γέρων)
• Δεν υπάρχει τίποτα καλύτερο από το να γνωρίζεις την αδυναμία σου και την άγνοιά σου, και δεν είναι τίποτα χειρότερο – πώς να μην το ξέρεις αυτό. Όταν το μυαλό αρχίζει να βλέπει τις αμαρτίες του – όπως η άμμος της θάλασσας, μόνο τότε ξεκινά η διαφώτιση της ψυχής και αρχίζει η ανάκαμψή της. (Είπε Γέρων)
• Η αυτογνωσία είναι το πρώτο βήμα, για την ηθική και πνευματική πρόοδο. (Ωριγένης)
• Το μεγαλείο του ανθρώπου είναι απέραντο, όταν έχει αυτογνωσία της ταλαιπωρίας του. (Πασκάλ)
• Η αυτογνωσία είναι αρχή της ανθρώπινης σοφίας. (Αριστοτέλης)
• Θ’ ακούσεις να λένε οι άνθρωποι, ότι ο Θεός είναι άνω και ο Διάβολος κάτω. Πλάνη! Ρίξε ένα βλέμμα μέσα σου και θα ανακαλύψεις τον ένα εξ αυτών να κοιμάται και τον άλλον να αγρυπνεί. (Δημητρακόπουλος)
• Ο άνθρωπος έφτιαξε κιάλια, για να βλέπει μακριά. Αλλά κανείς δεν έφτιαξε κιάλια, για να βλέπει μέσα του… (Λουντέμης)
• Για ν’ ανεβείς στον Θεό, χρειάζεται να βυθιστείς μέσα σου. (Ουγκώ)
• Όσο πιο πολύ συγκεντρώνεται ο άνθρωπος στον εαυτόν του και δεν τον παρασέρνουν τα εξωτερικά πράγματα, τόσο και το πνεύμα του υψώνεται, επειδή από άνωθεν παίρνει τον φωτισμό η διάνοιά του. (Κεμπήσιος)
• Είναι σωστό να είμαστε ευχαριστημένοι με αυτό που έχουμε, αλλά όχι και με αυτό που είμαστε. (Ερατοσθένης)
• Το να γνωρίσεις τη δική σου σκοτεινή πλευρά είναι ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπίσεις τη σκοτεινή πλευρά των άλλων. (Γιούνγκ)
• Αν μπορούσαμε να καταλάβουμε ποιοι πραγματικά είμαστε, τότε ίσως να τρέχαμε να αγοράσουμε μαστίγιο. (Αντρί)
• Όσο γνωρίζεις τον εαυτόν σου, τόσο ταπεινώνεσαι και όσο ταπεινώνεσαι, τόσο αποκτάς φόβο Θεού.
• Η πιο ωφέλιμη γνώση είναι η γνώση του εαυτού μας.
• Δεν στενοχωριέμαι, που δεν με γνωρίζουν οι άνθρωποι. Με βασανίζει όμως η σκέψη, ότι εγώ ο ίδιος δεν γνωρίζω τον εαυτόν μου…
• Όπως είναι αδύνατο να μην φωτίζεται η όψη εκείνου που στρέφεται προς τον ήλιο, έτσι είναι αδύνατο να μην φωτίζεται και αυτός που πάντα σκύβει στην καρδιά του.
• Δεν θα μάθουμε ποτέ τι πρέπει να γίνουμε, αν δεν γνωρίζουμε τι είμαστε.
• Αν ένας γεωργός δεν ξέρει καλά τα χώματα των χωραφιών του, δεν μπορεί να τα καλλιεργήσει και αν ένας στρατηγός δεν έχει κάνει την ανίχνευση του εδάφους όπου βρίσκεται ο εχθρός, δύσκολα θα τον περικυκλώσει και θα τον νικήσει. Το ίδιο συμβαίνει και με ελαττώματά μας. Αν δεν τα γνωρίζουμε, δύσκολα θα τα ξεριζώσουμε.
• Αρχίζεις να μαθαίνεις τον εαυτόν σου τη στιγμή που διορθώνεις το λάθος σου.
• Για να χτίσεις κάτι ψηλό, πρέπει να σκάψεις βαθιά.
• Τρεις φίλοι που αγαπούσαν πολύ την πνευματική εργασία, έγιναν μοναχοί. Και απ΄αυτούς, ο μεν πρώτος, διάλεξε για μόνιμο έργο του, να ειρηνεύει όσους έχουν διαμάχη μεταξύ τους. Ο δεύτερος διάλεξε για έργο του, να επισκέπτεται τους αρρώστους και ο τρίτος έφυγε στην έρημο, για να βρει την πραγματική ησυχία. Ο πρώτος, μετά από καιρό, κουράστηκε με τις μάχες και τα μαλώματα των ανθρώπων, όπου δεν μπορούσε να τους γιατρέψει και να τους ειρηνέψει όλους και απελπίστηκε. Ήρθε λοιπόν και βρήκε τον φίλο του, που υπηρετούσε τους αρρώστους, μα και αυτός ήταν απελπισμένος με το έργο του, καθώς δεν προλάβαινε να εκπληρώσει σωστά την εντολή. Αποφάσισαν τότε και οι 2 να πάνε να βρούνε τον ερημίτη. Όταν τον αντάμωσαν, του διηγήθηκαν την αποτυχία τους και τον παρακάλεσαν να τους πει και αυτός, το τι κατόρθωσε μέσα στην έρημο. Εκείνος σιώπησε για λίγο και ύστερα έβαλε νερό μέσα σε ένα δοχείο και τους είπε: ”Κοιτάξτε μέσα στο νερό”. Ήταν όμως ακόμη ταραγμένο το νερό και δεν μπόρεσαν να δουν τίποτα. Ύστερα από λίγο, τους ξαναλέει: ”Κοιτάξτε πάλι καλά μέσα στο νερό”. Έτσι έκαναν και καθώς έσκυψαν πάνω στο νερό, βλέπουν σαν μέσα σε καθρέφτη τα πρόσωπα τους και τους ξαναλέει: ”Έτσι είναι και εκείνος που ζει ανάμεσα στους ανθρώπους. Είναι συνέχεια ταραγμένος και δεν βλέπει τις δικές του αμαρτίες. Όταν όμως ησυχάσει και κυρίως όταν βρεθεί σε μια τέτοια μοναξιά και ηρεμία, τότε αρχίζει να γνωρίζει τον εαυτόν του και να ξεχωρίζει τα δικά του ελαττώματα”.
• Ένας ερευνητής έφτασε κάποτε σε μια άγρια φυλή και παρουσιάστηκε στον αρχηγό τους. Αφού συνομίλησε μαζί του, τον τράβηξε μια φωτογραφία. Σε λίγο, αφού την εμφάνισε μόνος του, του την έδειξε ρωτώντας τον αν μπορεί να του πει, τι παριστάνει αυτή η φωτογραφία. Ο αρχηγός αφού την κοίταξε και την ξανακοίταξε από όλες τις πλευρές, απάντησε ότι θα είναι κάποιος κορμός δέντρου! Πόσοι άνθρωποι, χωρίς να ανήκουν σε άγριες και απολίτιστες φυλές, αγνοούν χειρότερα τον εαυτόν τους…! Έχουν παντελώς άγνοια του εαυτού τους…
Σε αυτόν τον σύνδεσμο